Ministerstwo Zdrowia, we współpracy z konsultantem krajowym w dziedzinie położnictwa i ginekologii, podjęło działania w celu zabezpieczenia opieki okołoporodowej w powiatach bez oddziału położniczo-ginekologicznego, m.in. w kontekście sytuacji szpitala w Lesku. Jednym z elementów jest nowe świadczenie gwarantowane: „Opieka nad ciężarną lub rodzącą realizowana przez położną”.
#### Kontekst: oddział położniczo-ginekologiczny w Lesku i potrzeba ciągłości opieki okołoporodowej
Komunikat Ministerstwa Zdrowia zwraca uwagę na konieczność utrzymania dostępu do świadczeń położniczo-ginekologicznych w powiatach, gdzie brak jest oddziału położniczo-ginekologicznego lub gdzie jego działalność jest ograniczona. Przykładem jest szpital w Lesku, którego sytuacja stała się impulsem do wdrożenia rozwiązań systemowych. W takich warunkach ryzyko luki w dostępie do opieki okołoporodowej rośnie, zwłaszcza w zakresie opieki nad ciążą fizjologiczną, wczesnej opieki poporodowej i wsparcia laktacyjnego. Resort deklaruje działania organizacyjne i prawne, które mają zapewnić ciągłość opieki w modelu sieciowym – w oparciu o kompetencje położnych i współpracę z placówkami o wyższej referencyjności.
Należy zaznaczyć, że komunikat rządowy ma charakter ogólny, a szczegółowe parametry organizacyjne i finansowe wdrożenia nowego świadczenia nie zostały w nim szeroko opisane.
#### Nowe świadczenie gwarantowane: „Opieka nad ciężarną lub rodzącą realizowana przez położną”
Wprowadzenie świadczenia gwarantowanego „Opieka nad ciężarną lub rodzącą realizowana przez położną” to kluczowy element zabezpieczenia opieki dla kobiet w ciąży i rodzących w regionach bez oddziału położniczo-ginekologicznego. Świadczenie ma umożliwić udzielanie części świadczeń okołoporodowych bezpośrednio przez położne – w granicach ich kompetencji zawodowych oraz zgodnie z obowiązującymi standardami organizacyjnymi opieki okołoporodowej.
Zgodnie z intencją resortu, świadczenie ma działać komplementarnie wobec opieki lekarskiej i sieci szpitali z zapleczem porodowym. W praktyce powinno to oznaczać wzmocnienie roli położnych w edukacji, monitorowaniu ciąży fizjologicznej, przygotowaniu do porodu, a także w wczesnej opiece poporodowej i wsparciu karmienia piersią, przy jednoczesnym jasnym mechanizmie szybkiej eskalacji do lekarza lub ośrodka o wyższym poziomie referencyjnym w przypadku wystąpienia czynników ryzyka.
#### Jak może wyglądać organizacja: rola położnych, ścieżki eskalacji, sieciowanie z oddziałami
Dla dyrektorów i managerów placówek kluczowe będzie zaplanowanie organizacji świadczenia w oparciu o lokalne zasoby i istniejące sieci współpracy:
– Punktowe i mobilne świadczenie opieki położnej (poradnie, wizyty domowe, teleporady jako uzupełnienie) w połączeniu z jasno zdefiniowanymi kryteriami kwalifikacji pacjentek do opieki położnej (ciąża fizjologiczna) i kryteriami przekazania pod opiekę lekarską.
– Zdefiniowane ścieżki referencyjne i logistyczne do najbliższych oddziałów położniczo-ginekologicznych oraz podmiotów z neonatologią – z wcześniej uzgodnionymi procedurami przyjęcia „na ostro” i „na plan”.
– Formalne porozumienia o współpracy z zespołami transportu medycznego i dyspozytornią, w tym zasady powiadamiania i przekazywania informacji medycznej.
– Spójny z obowiązującymi przepisami zakres uprawnień położnych w zakresie ordynacji wybranych badań, prowadzenia dokumentacji i edukacji zdrowotnej.
Ponieważ komunikat nie zawiera pełnych danych szczegółowych, zakres operacyjny poszczególnych elementów powinien być projektowany na podstawie aktów wykonawczych (m.in. standardów organizacyjnych opieki okołoporodowej) oraz bieżących zarządzeń płatnika publicznego.
#### Koordynacja opieki okołoporodowej w powiatach bez oddziału położniczo-ginekologicznego
Koordynacja jest warunkiem bezpieczeństwa. W praktyce warto wdrożyć:
– Triage i stratyfikację ryzyka na etapie pierwszego kontaktu (wywiad położniczy, czynniki ryzyka medycznego i socjalnego).
– Harmonogram kontroli w ciąży fizjologicznej zgodny z aktualnymi standardami oraz szybkie ścieżki dla sygnałów alarmowych (krwawienie, zaburzenia ruchów płodu, objawy stanu przedrzucawkowego).
– Integrację z POZ położnej i POZ lekarza oraz AOS ginekologiczno‑położniczym – tak, aby pacjentka nie „traciła się” w systemie.
– Standaryzowane plany porodu i informację dla pacjentki, gdzie i w jakich okolicznościach powinna zgłosić się do szpitala.
#### Finansowanie i kontraktowanie z NFZ: na co zwrócić uwagę (ostrożnie)
Szczegółowe zasady rozliczeń nowego świadczenia, katalog świadczeń składowych oraz taryfy mogą wymagać doprecyzowania w zarządzeniach Prezesa NFZ i komunikatach oddziałów wojewódzkich. Na moment przygotowania tego materiału komunikat ministerialny nie zawiera pełnych danych finansowych. Placówki powinny:
– Monitorować publikacje NFZ dotyczące kontraktowania świadczeń położnych oraz ewentualnych zmian w katalogu świadczeń gwarantowanych.
– Sprawdzić, czy posiadany profil i struktura organizacyjna umożliwiają zawarcie aneksu/umowy na nowe świadczenie.
– Przygotować dokumentację jakości i wskaźniki, które mogą być wymagane do sprawozdawczości.
#### Wymagania kadrowe i kompetencyjne: położna jako liderka opieki nad ciążą fizjologiczną
Położne dysponują kompetencjami do prowadzenia ciąży fizjologicznej i sprawowania opieki nad rodzącą w określonym zakresie. Dla placówek oznacza to konieczność:
– Zapewnienia odpowiedniej liczby położnych i ciągłości dyżurowej (w modelu ambulatoryjnym oraz – jeśli możliwe – okołodobowym dla interwencji pilnych).
– Ujednolicenia procedur klinicznych (SOP) dla ciężarnych i rodzących pod opieką położnych, w tym kryteriów włączenia i wyłączenia z opieki położnej.
– Zorganizowania systemu szkoleń wewnętrznych (np. KTG, pierwsza pomoc w nagłych powikłaniach, komunikacja kliniczna, edukacja laktacyjna).
– Zapewnienia nadzoru merytorycznego i łatwego dostępu do konsultacji lekarskiej, gdy wymaga tego stan kliniczny.
#### Bezpieczeństwo pacjentek: komunikacja, edukacja i transport medyczny
W regionach bez oddziału położniczo-ginekologicznego szczególnie ważne są:
– Jasna komunikacja z pacjentkami o zasadach opieki, miejscach porodu oraz numerach kontaktowych.
– Materiały edukacyjne dotyczące sygnałów ostrzegawczych i planu działania „krok po kroku”.
– Uzgodnione procedury z zespołami transportu medycznego, w tym możliwość priorytetyzacji wezwań ciężarnych/rodzących.
– Wspieranie opieki środowiskowej po porodzie (wizyty położnej, wsparcie laktacyjne), co redukuje konieczność hospitalizacji.
#### Dane, jakość i sprawozdawczość: fundament rozliczeń i doskonalenia
Skuteczne wdrożenie nowego świadczenia wymaga rzetelnego zbierania danych:
– Rejestrowanie wyników i zdarzeń (np. odsetek eskalacji do opieki lekarskiej, przyjęcia do szpitala, zgłoszenia nagłe).
– Monitorowanie satysfakcji pacjentek oraz wskaźników jakości (np. terminowość wizyt, realizacja edukacji przedporodowej).
– Zgodność dokumentacji z wymogami sprawozdawczości (w tym zgodność kodowania świadczeń – zgodnie z aktualnymi wytycznymi NFZ, gdy zostaną opublikowane).
– Regularne przeglądy przypadków i audyty wewnętrzne.
Ponieważ szczegółowe wytyczne sprawozdawcze mogą dopiero zostać opublikowane, rekomendowane jest przyjęcie konserwatywnego podejścia do dokumentacji i przechowywanie pełnego śladu audytowego.
#### Dlaczego to ważne dla placówek
– Zabezpieczenie ciągłości świadczeń w regionie bez oddziału położniczo-ginekologicznego buduje zaufanie pacjentek i samorządu oraz ogranicza ryzyko zdrowotne i prawne.
– Nowe świadczenie gwarantowane „Opieka nad ciężarną lub rodzącą realizowana przez położną” pozwala na lepsze wykorzystanie kompetencji położnych, co może odciążyć AOS i SOR oraz usprawnić ścieżki pacjentek.
– Placówki, które szybko zorganizują ofertę zgodnie z wymogami jakości i bezpieczeństwa, mogą stać się naturalnym centrum koordynacji opieki okołoporodowej w powiecie.
– Silniejsza opieka środowiskowa zmniejsza liczbę hospitalizacji możliwych do uniknięcia i podnosi bezpieczeństwo matki i dziecka.
– Dobra organizacja i spójna dokumentacja ułatwiają kontraktowanie z NFZ, rozliczenia i ewentualne kontrole.
#### Co zrobić teraz (checklista)
– Przeanalizuj komunikat MZ i monitoruj kolejne publikacje: zarządzenia Prezesa NFZ, wytyczne OW NFZ, komunikaty konsultantów wojewódzkich.
– Oceń zasoby kadrowe położnych i zaplanuj grafik tak, aby zapewnić dostępność dla ciężarnych i położnic (w tym tryb pilny).
– Opracuj SOP dla opieki położnej nad ciążą fizjologiczną, w tym kryteria kwalifikacji i eskalacji do lekarza/szpitala.
– Ustal porozumienia z najbliższymi oddziałami położniczo‑ginekologicznymi i neonatologicznymi – ścieżki przekazania, kontakt 24/7.
– Uzgodnij zasady współpracy z zespołami transportu medycznego i dyspozytornią (priorytety, powiadamianie, dokumenty przekazania).
– Zintegruj ścieżki z POZ i AOS – jasny podział ról między położną, lekarzem POZ i ginekologiem, wspólna karta ciąży.
– Przygotuj pakiet edukacyjny dla pacjentek: plan porodu, alarmowe objawy, kontakty, logistyka dojazdu do szpitala.
– Zorganizuj szkolenia dla położnych (aktualizacja standardów, procedury nagłe, dokumentacja, komunikacja z pacjentką).
– Zaprojektuj system dokumentacji i sprawozdawczości zgodny z wymogami NFZ (gdy zostaną ogłoszone) oraz RODO.
– Wyznacz koordynatora ds. opieki okołoporodowej odpowiedzialnego za jakość, wskaźniki i współpracę międzyinstytucjonalną.
– Przeprowadź analizę ryzyka operacyjnego (komunikacja, dojazdy, dostępność sprzętu) i wdroż plany minimalizacji ryzyka.
– Skontroluj wyposażenie (KTG, podstawowy sprzęt położniczy, materiały edukacyjne) oraz procedury utrzymania sprzętu.
– Przygotuj komunikat dla społeczności lokalnej i samorządu o dostępności nowego świadczenia i ścieżkach opieki.
– Zaplanuj pilotaż i przegląd po 3–6 miesiącach: audyt przypadków, ankiety satysfakcji, korekty organizacyjne.
– Ustal politykę ciągłego doskonalenia i wymiany informacji zwrotnych z zespołami szpitalnymi, POZ i transportem.
#### Podsumowanie: priorytetyzacja bezpieczeństwa i współpracy między poziomami opieki
Interwencje Ministerstwa Zdrowia, w tym uruchomienie świadczenia gwarantowanego „Opieka nad ciężarną lub rodzącą realizowana przez położną”, kierują uwagę na praktyczny problem: jak zapewnić ciągłość i bezpieczeństwo opieki okołoporodowej w powiatach bez oddziału położniczo-ginekologicznego, czego przykładem jest sytuacja szpitala w Lesku. Dla managerów placówek kluczem będzie sprawna organizacja pracy położnych, formalizacja współpracy z ośrodkami referencyjnymi i transportem, transparentna komunikacja z pacjentkami oraz gotowość do sprawozdawczości i kontroli jakości. Ponieważ część szczegółów wdrożeniowych może zostać doprecyzowana przez NFZ i organy nadzorcze, warto działać dwutorowo: już teraz przygotować organizację i równolegle monitorować akty wykonawcze.
Źródło: Ministerstwo Zdrowia – komunikat w sprawie oddziału położniczo-ginekologicznego szpitala w Lesku oraz nowego świadczenia
https://www.gov.pl/web/zdrowie/komunikat-w-sprawie-oddzialu-polozniczo-ginekologicznego-szpitala-w-lesku