Druga część reformy szpitali. „Mechanizm pożyczkowy nie wymaga regulacji ustawowych”.
#### Druga część reformy szpitali – kontekst i wstępne założenia
Zapowiadana druga część reformy szpitali koncentruje się na instrumentach poprawy płynności i zdolności inwestycyjnych placówek, przy zachowaniu reżimu finansów publicznych. Z wypowiedzi przedstawicieli resortu zdrowia wynika, że elementem pakietu ma być mechanizm pożyczkowy, który – co istotne – nie wymaga dodatkowych regulacji ustawowych. W praktyce oznacza to oparcie się na istniejących podstawach prawnych i kanałach finansowania, co może przyspieszyć wdrożenie i skrócić drogę od decyzji do uruchomienia środków.
Dla menedżerów oznacza to konieczność równoległego patrzenia na strategię kliniczną i finansową: pożyczki mogą pomóc w rozwiązywaniu problemów krótkoterminowych (płynność, konsolidacja zadłużenia) oraz w finansowaniu modernizacji, ale będą wiązać się z warunkami i zobowiązaniami sprawozdawczymi, które trzeba spełnić.
#### Mechanizm pożyczkowy w reformie szpitali – co wiadomo, a czego nie wiemy
Według doniesień medialnych i deklaracji decydentów mechanizm pożyczkowy ma zostać zaprojektowany tak, aby działać w oparciu o obowiązujące przepisy, bez potrzeby nowelizacji ustaw. Może to oznaczać wykorzystanie:
– istniejących funduszy sektorowych lub programów rządowych,
– instrumentów oferowanych przez podmioty kontrolowane przez Skarb Państwa (np. banki państwowe),
– umów i regulacji wykonawczych w ramach prawa finansów publicznych.
Na moment publikacji nie opublikowano pełnych, wiążących wytycznych dotyczących źródła środków, poziomów oprocentowania, okresów karencji, kryteriów kwalifikowalności ani katalogu kosztów, które będzie można sfinansować. Z tego względu dyrektorzy powinni planować w wariantach – przygotowując różne scenariusze obsługi zadłużenia i wpływu pożyczki na wskaźniki finansowe.
#### Regulacje ustawowe a finansowanie – jak to może działać bez nowej ustawy
Brak konieczności wprowadzania nowych regulacji ustawowych nie oznacza braku podstaw prawnych; przeciwnie, wskazuje na oparcie mechanizmu na:
– ustawie o finansach publicznych (w tym zasadach udzielania pożyczek jednostkom sektora finansów publicznych),
– przepisach dotyczących podmiotów leczniczych i kompetencji organów tworzących,
– obowiązujących procedurach udzielania finansowania przez instytucje publiczne,
– przepisach dotyczących pomocy publicznej i ewentualnych limitów (np. de minimis) – jeśli instrument miałby charakter preferencyjny.
W praktyce pożyczki dla SPZOZ-ów często wymagają zgód organu tworzącego, a w przypadku jednostek samorządu terytorialnego – mogą wiązać się z oceną Regionalnej Izby Obrachunkowej. Te wymogi nie znikają i należy je wkalkulować w harmonogram projektu finansowego.
#### Warunki udzielania pożyczek dla szpitali – prawdopodobne kryteria i zobowiązania
Choć brak jeszcze pełnych wytycznych, można spodziewać się, że mechanizm pożyczkowy zostanie powiązany z elementami poprawy zarządzania i transparentności. W praktyce instytucje finansujące zwykle wymagają:
– przedstawienia rzetelnego planu naprawczego lub rozwojowego (z KPI, kamieniami milowymi i budżetem),
– bieżącej sprawozdawczości finansowej (miesięczny cash flow, rachunek zysków i strat, bilans, zobowiązania wymagalne),
– utrzymania określonych wskaźników (np. relacja kosztów do przychodów, poziom zobowiązań wymagalnych, wskaźnik obsługi długu),
– transparentnego rachunku kosztów i informacji o rentowności kluczowych zakresów (co ułatwia ocenę zdolności do obsługi długu),
– zabezpieczeń lub warunków korygujących (tzw. covenantów), jeśli sytuacja finansowa pogorszy się poniżej ustaleń.
Warto założyć, że preferencje mogą uzyskać placówki, które łączą finansowanie z konkretnymi reformami operacyjnymi, poprawą efektywności łóżkowej, optymalizacją zakupów lub cyfryzacją procesów.
#### Pożyczka to nie dotacja – ryzyka i konsekwencje dla zadłużenia szpitali
Kluczowa różnica polega na tym, że pożyczka:
– poprawia płynność, ale zwiększa łączne zadłużenie brutto,
– wymaga zdolności do spłaty kapitału i odsetek oraz dyscypliny budżetowej,
– narzuca harmonogram działań i raportowania.
Jeżeli środki zostaną przeznaczone na konsolidację zadłużenia (spłatę kosztownych zobowiązań wymagalnych), efekt netto może być pozytywny: spadnie koszt finansowania i ryzyko operacyjne. Jeśli jednak pożyczka zasili bieżące koszty bez działań strukturalnych, istnieje ryzyko odłożenia problemu w czasie i pogorszenia profilu ryzyka. Z perspektywy zarządu kluczowe jest więc powiązanie długu z konkretnymi rezultatami: wzrostem przychodów rozliczanych z płatnikiem, trwałą redukcją kosztów lub uzyskaniem efektów inwestycyjnych.
#### Finansowanie szpitali a kontrakty z NFZ i rachunek kosztów
Zdolność do bezpiecznej obsługi pożyczki będzie zależeć od:
– stabilności i przewidywalności przychodów z NFZ (w tym mechanizmów waloryzacji),
– efektywności rozliczeń i jakości dokumentacji (minimalizacja korekt i zwrotów),
– wiarygodnego rachunku kosztów umożliwiającego identyfikację nierentownych zakresów oraz decyzje o ich restrukturyzacji,
– polityki zakupowej i gospodarowania zapasami (rotacja, standaryzacja asortymentu).
Warto przygotować wariantowe prognozy przychodów i kosztów, uwzględniając możliwe zmiany taryf, sezonowość oraz wpływ planowanych inwestycji na produktywność i case-mix.
#### Organizacja projektu pożyczkowego – governance i data readiness
Skuteczne pozyskanie i wykorzystanie pożyczki wymaga formalnego podejścia projektowego:
– wyznaczenia sponsora projektu po stronie zarządu i interdyscyplinarnego zespołu (finanse, księgowość, dział zamówień, medycyna, IT, prawo),
– uporządkowania danych: aktualne sprawozdania finansowe, rejestr zobowiązań, umowy, harmonogramy płatności,
– przeglądu umów z dostawcami (warunki płatności, możliwości renegocjacji, rabaty wolumenowe),
– przygotowania matrycy ryzyk i planu awaryjnego (np. opóźnienia w uruchomieniu środków, zmienność stóp procentowych),
– ścieżki decyzyjnej i harmonogramu uzyskania zgód (organ tworzący, rada społeczna, ewentualnie RIO, wewnętrzne polityki).
Ważne jest także zaplanowanie zgodności z Prawem zamówień publicznych przy wydatkowaniu środków oraz weryfikacja, czy potencjalne preferencje pożyczki mają komponent pomocy publicznej i wymagają notyfikacji bądź raportowania.
#### Dlaczego to ważne dla placówek
– Szybsze uruchomienie finansowania: Skoro mechanizm pożyczkowy nie wymaga nowych ustaw, środki mogą być dostępne szybciej niż w przypadku dotacji ustawowych. To zwiększa szanse na przerwanie spirali zobowiązań wymagalnych oraz redukcję kosztów finansowych.
– Możliwość konsolidacji zadłużenia: Zastąpienie wielu droższych zobowiązań jednym instrumentem może poprawić płynność i przewidywalność budżetu.
– Impuls do modernizacji: Pożyczka może stać się dźwignią dla projektów inwestycyjnych (infrastruktura, sprzęt, cyfryzacja), które poprawią efektywność operacyjną i jakość opieki.
– Podniesienie standardu zarządzania: Warunki finansowania zwykle wymuszają lepszą sprawozdawczość, controlling i governance, co działa stabilizująco.
– Konkurencyjność w sieci świadczeniodawców: Placówki, które szybciej spełnią wymogi formalne i zaprezentują wiarygodny plan, mogą uzyskać finansowanie wcześniej i w lepszych parametrach, budując przewagę.
#### Co zrobić teraz (checklista)
– Zrób przegląd finansowy 360°:
– aktualizuj bilans, RZiS i przepływy pieniężne,
– sporządź listę zobowiązań wymagalnych i harmonogram spłat,
– policz wskaźniki: płynność bieżąca, cykl konwersji gotówki, udział kosztów osobowych.
– Przygotuj plan naprawczo-rozwojowy:
– zmapuj obszary nierentowne i potencjał do poprawy,
– określ KPI, kamienie milowe i odpowiedzialnych,
– zaplanuj efekty finansowe (oszczędności, wzrost przychodów).
– Opracuj prognozę obsługi długu:
– przygotuj scenariusze bazowy/ostrożny/negatywny,
– policz DSCR/zdolność do obsługi zadłużenia i margines bezpieczeństwa,
– uwzględnij możliwe zmiany taryf i wynagrodzeń.
– Uporządkuj dokumenty i dane:
– weryfikuj rejestry umów, zamówień i zobowiązań,
– zapewnij zgodność z PZP w planie wydatkowania,
– przygotuj pakiet dla finansującego (teaser, model finansowy, prezentacja).
– Skonsultuj ścieżkę zgód:
– zaplanuj posiedzenia organu tworzącego i rady społecznej,
– sprawdź wymogi formalne i terminy w JST/RIO,
– przygotuj projekty uchwał i opinie prawne.
– Zmapuj ryzyka i zabezpieczenia:
– określ limity dla wrażliwych wskaźników i mechanizmy korygujące,
– rozważ instrumenty ograniczające ryzyko stopy procentowej (jeśli dostępne),
– zaplanuj bufor płynności na wypadek opóźnień w transzach.
– Zidentyfikuj projekty inwestycyjne „gotowe do realizacji”:
– posiadające program funkcjonalno-użytkowy, kosztorys i ocenę wpływu na operacje,
– z planem przetargów i ścieżką decyzyjną,
– z analizą TCO (total cost of ownership) i wpływu na rachunek kosztów.
– Zacznij dialog z potencjalnymi finansującymi:
– zapytaj o wstępne warunki, kryteria i proces due diligence,
– sprawdź, czy możliwa jest karencja w spłacie kapitału i jakie będą covenanty,
– porównaj oferty i przygotuj strategię negocjacyjną.
#### Finanse i regulacje: na co szczególnie uważać
– Brak pełnych danych publicznych: dopóki nie zostaną opublikowane oficjalne wytyczne, unikaj wiążących decyzji opartych na założeniach. Przyjmuj konserwatywne parametry w modelu finansowym.
– Pomoc publiczna: preferencyjne warunki (np. oprocentowanie poniżej rynkowego) mogą wymagać klasyfikacji jako pomoc publiczna – zweryfikuj limity i obowiązki sprawozdawcze.
– Zaciąganie zobowiązań przez SPZOZ: pamiętaj o wymogach zgód organu tworzącego i o limitach wynikających z przepisów i statutu.
– Wydatkowanie środków: zakontraktowane projekty muszą być zgodne z PZP; zaplanuj kalendarz postępowań tak, by nie opóźniać uruchomienia inwestycji.
– Transparentność kosztów: bez wiarygodnego rachunku kosztów ryzykujesz niewłaściwą alokację środków i trudności w wykazaniu zdolności do obsługi długu.
#### Podsumowanie i rekomendacje dla dyrektorów
Mechanizm pożyczkowy, który nie wymaga zmian ustawowych, może stać się szybkim i użytecznym narzędziem stabilizacji finansów szpitali i realizacji inwestycji. Jego skuteczność zależy jednak od jakości przygotowania: rzetelnej diagnozy finansowej, wiarygodnego planu działań, dojrzałej sprawozdawczości i sprawnej ścieżki decyzyjnej. Traktuj pożyczkę jako element szerszego programu transformacji – powiązany z optymalizacją procesów klinicznych, zakupów i struktur organizacyjnych – a nie jako samodzielne rozwiązanie problemów płynności.
Do czasu publikacji oficjalnych wytycznych rekomendowane jest przygotowanie kompletnego „data roomu”, aktualizacja modeli finansowych i wstępne rozmowy z potencjalnymi finansującymi, tak aby w momencie uruchomienia naboru wniosków być w gronie placówek gotowych do szybkiego działania.
#### Źródło i stan wiedzy
Artykuł opracowano na podstawie informacji dostępnych publicznie, w tym doniesień medialnych: https://www.rynekzdrowia.pl/Finanse-i-zarzadzanie/Druga-czesc-reformy-szpitali-Mechanizm-pozyczkowy-nie-wymaga-regulacji-ustawowych,276397,1.html. Na chwilę przygotowania materiału brak pełnych, urzędowo opublikowanych parametrów mechanizmu (oprocentowanie, kryteria, harmonogram). Rekomendacje mają charakter ogólny i powinny być weryfikowane po publikacji oficjalnych wytycznych.